Portread newydd – y cyntaf ers dros 100 mlynedd – yn ymuno â chasgliad digymar o bortreadau staff hanesyddol ar ystâd Erddig Ymddiriedolaeth Genedlaethol Cymru

Cymerodd y teulu Yorke ddiddordeb arbennig a phersonol ym mywydau eu staff ac, yn 1791, dechreuwyd eu coffáu gyda phortreadau paentiedig, ffotograffau a barddoniaeth a oedd yn hongian yn Neuadd y Gweision a choridor eu cartref yn yr 17eg ganrif [1]. Roedd y rhain yn dathlu teyrngarwch, hyd gwasanaeth a gwaith caled ac yn ffurfio’r cofnod parhaus mwyaf rhyfeddol o wasanaeth domestig mewn unrhyw blasty gwledig ym Mhrydain.

Y Prif Arddwr sy’n Ymddeol, Glyn Smith, yw’r person cyntaf ers 1920 i ymuno – er dros dro – â’r arddangosfa. I anrhydeddu ei allu garddwriaethol a’i wasanaeth hir, mae portread du a gwyn, ynghyd â cherdd hoffus, wedi’i greu ac yn cael ei arddangos am gyfnod ochr yn ochr â gweithwyr eraill o orffennol Erddig.

Credir mai’r person diwethaf i gael ei ddathlu fel hyn yw Alfred Thomas, ciper yn Erddig rhwng 1875-1894, y gellir gweld ei lun yn Erddig ochr yn ochr â cherdd a ysgrifennwyd amdano ym 1920 gan Philip Yorke II.

Mae nifer o arddwyr hefyd yn ymddangos yn y casgliad, y cyntaf yw Thomas Pritchard, 67 oed, a beintiwyd ym 1830.

Bellach yn ymuno â nhw mae’r Prif Arddwr Glyn Smith, sy’n ymddeol yr wythnos hon ar ôl cynnal a chadw’r tiroedd rhestredig Gradd I am 38 mlynedd. Mae ei lun, a dynnwyd gan y gwirfoddolwr Dave Jowitt, wedi’i ysbrydoli gan ffotograff o’r cyn-arddwr John Davies, a fu’n gweithio yn Erddig o 1871.

Ysgrifennwyd y gerdd sy’n cyd-fynd â hi yn arddull barddoniaeth Philip Yorke II, gyda’r Rheolwr Gweithrediadau Eiddo, Graeme Clarke, yn amlygu rhai o gyfnodau a nodweddion mwyaf diffiniol Glyn.

Dechreuodd Glyn yn ei swydd yn Erddig ym mis Mawrth 1986 ar ôl ymuno o Erddi Botaneg Brenhinol Kew. Fel llawer o staff o'i flaen, roedd yn byw gyda'i deulu – a chathod – mewn bwthyn ar y stad.

Dywedodd Glyn: “Mewn sawl ffordd, dyma fy ngardd i, er fy mod yn sylweddoli mai dim ond am ychydig o’i blynyddoedd ydw i wedi bod yn geidwad arni. Mae’n anrhydedd i mi fod yn rhan o hanes hynod ddiddorol Erddig a chwarae fy rhan yn ei warchod ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol, yn union fel y gwnaeth y gweision yr wyf yn awr yn eu llun ochr yn ochr â’r Iorciaid unwaith.”

Yn fuan ar ôl i Glyn ymuno â'r Ymddiriedolaeth, cynhaliodd Erddig ei Ddathliad Cynhaeaf Afalau cyntaf, gyda thua 20 o fathau yn cael eu harddangos. Yn ddiweddarach enillodd gwybodaeth wyddoniadurol Glyn am goed ffrwythau y teitl ‘y meddyg afalau’ iddo. Heddiw, mae'r ardd yn llawn blodau ffrwythau yn y gwanwyn ac mae mwy na 180 o fathau o afalau yn cael eu harddangos yn yr hen stablau bob mis Hydref.

Roedd tasgau medrus Glyn yn cynnwys tocio’r rhodfeydd dwbl nodedig o goed pisgwydd plethedig, sy’n ffurfio promenâd cysgodol ac yn nodi lleoliad ffin furiog wreiddiol yr ardd o’r 18fed ganrif. Ynghyd â’i dîm o dri aelod o staff a thua 20 o wirfoddolwyr, bu hefyd yn gofalu am Gasgliad Cenedlaethol Erddig o eiddew a phlannu’n dymhorol ar y parterre Fictoraidd, a fydd y gwanwyn hwn yn blodeuo â thiwlipau lliwgar.

Dywedodd Patrick Swan, Ymgynghorydd Gerddi a Pharcdiroedd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol: “Mae gardd Erddig yn un prin iawn sydd wedi goroesi o ddyluniad gardd ffurfiol cynnar, ac mae’n un o’n tirweddau hanesyddol pwysicaf. Mae angen gwybodaeth arbenigol a llygad craff i ofalu amdano ac am y 38 mlynedd diwethaf mae Glyn Smith wedi arwain y ffordd gyda manylrwydd rhyfeddol a sylw i fanylion.

“Gyda’i lwybrau o leimwydd plethedig, amrywiaethau di-rif o goed afalau wedi’u rhwyllo’n hyfryd, ac arddangosfeydd bywiog yn y gwely blodau yn yr haf sy’n atgoffa rhywun o anterth garddio Fictoraidd, mae Erddig yn arddangos y crefftau garddwriaethol gorau, gan swyno miloedd o ymwelwyr bob blwyddyn.

“Mae hyn yn dyst i flynyddoedd lawer o arweinyddiaeth ac ymroddiad medrus Glyn, ac wrth drosglwyddo cyfrifoldebau’r Prif Arddwr i’r unigolyn nesaf, gall Cymru fod yn ddiolchgar bod un o’i thlysau treftadaeth wedi bod dan ofal mor arbenigol ers cymaint o flynyddoedd.”

Gall ymwelwyr weld portread a cherdd Glyn yn cael eu harddangos yn Erddig am y ddau fis nesaf.