Darganfyddwch fywyd gwyllt y Cymin

Ystlum lleiaf cyffredin (Pipistrellus pipistrellus) | © National Trust Images/Bat Conservation Trust/Hugh Clark

Dim ond lle bach ydyw, ond mae'r Cymin, ger Trefynwy, yn fwrlwm o fywyd gwyllt, o foch daear ac ystlumod i forgrugyn prinnaf a mwyaf Prydain, y morgrugyn coch. Dysgwch fwy am y bywyd gwyllt y gallwch ei weld.

Coetir campus

Mae tua hanner y Cymin yn ardal o goetir brodorol llydanddail lled-naturiol, sy'n cynnwys coed ffawydd a derw yn bennaf, gydag ambell sycamorwydden a cherddinen.

Plannwyd rhai o'r coed hyn fwy na 200 mlynedd yn ôl, tua'r adeg yr adeiladwyd y Tŷ Crwn, i wneud y safle'n brydferthach. Plannwyd sawl pinwydden yr Alban yma, sydd heddiw'n gynefin gwerthfawr i un o forgrug prinnaf y DU, y morgrugyn coch.

I'r gogledd mae Coed Beaulieu neu’r Gelli, sy'n berchen i Coed Cadw. Ar un adeg, roedd porth bwaog yn arwain o'r llwybr y tu allan i'r Tŷ Crwn tua'r coetir hwn.

Gydag ardaloedd o goetir lled-naturiol hynafol, dyma'r lle perffaith i geisio dod o hyd i adar a mamaliaid y coed.

Baedd gwyllt

Mae'r Cymin yn ffinio ag un o'r ardaloedd prin yn y DU sy'n gartref i un o'n hanifeiliaid mawr mwyaf dirgel - y baedd gwyllt yn Fforest y Ddena.

Roedd y baedd gwyllt brodorol yn rhywogaeth gyffredin yng ngwledydd Prydain un tro, ond cafodd ei hela i ddifodiant erbyn y 13eg ganrif.

Cawsant eu hailgyflwyno ond roedden nhw wedi diflannu eto erbyn yr 17eg ganrif. Y moch bach a'r hychod a welwn heddiw yw'r cyntaf ers tua 300 mlynedd i grwydro Prydain mor rhydd ag y gwnaethant ‘slawer dydd.

Nid yw baeddod gwyllt yn dymuno cwmni dynol, a gall fod yn anodd eu gweld. Ond maent wedi'u gweld yn y Cymin, felly gydag ychydig o amynedd fe allech gael cip ar y creaduriaid dirgel hyn.

Ond byddwch yn ofalus oherwydd gallant fod yn beryglus os ydynt yn teimlo dan fygythiad.

Natur y nos

Mae ystlumod lleiaf cyffredin ac ystlumod lleiaf soprano wedi ymgartrefu yn y Cymin. Fel mae eu henw’n awgrymu, ystlumod lleiaf cyffredin yw ystlumod lleiaf a mwyaf cyffredin y DU, a gallant fwyta hyd at 3,000 o bryfed mewn un noson.

Mae’r goedwig yn gynefin perffaith i sawl gwdihŵ, yn enwedig tylluanod brech. Ewch am dro wrth iddi nosi i wrando ar eu 'twit-tŵ' nodweddiadol a'u sgrechfeydd uchel.

Mae moch daear i’w gweld yn y Cymin hefyd. Mae'r mamaliaid dirgel a swil hyn yn wych i'w gwylio os byddwch yn ddigon lwcus i'w gweld yn chwarae ar noson dawel o hirddydd haf.

Morgrugyn coch yn y Cymin, Sir Fynwy, Cymru | © National Trust Images/Mike Hallett

Morgrug coch

Nid yw'r rhan fwyaf ohonom yn sylwi pan fydd morgrugyn bach cyffredin yn ymlwybro dros ein traed, ond mae'n anodd methu’r morgrug coch - mae'r frenhines yn 12mm o hyd. Mae eu nythod wedi'u dotio ar draws y Cymin, ac mae'n wych eu gwylio.

Rhywogaeth mewn perygl

Mae’r morgrug ar y Rhestr Data Coch o rywogaethau mewn perygl yng Nghymru ac maent mewn perygl yn sgil newidiadau mewn rheolaeth amaethyddol a choetiroedd.

Mae bron yr holl nythod yn y Cymin ar ymyl y lawnt fowls, yn yr ardd gerrig ac o dan y Tŷ Crwn yn y ddôl.

Er bod y nythod yn symud o flwyddyn i flwyddyn, maent yn dueddol o aros yn yr un ardaloedd yn gyffredinol.

Rydyn ni'n cynnal arolwg o forgrug coch bob pum mlynedd i fonitro cyflwr a maint y boblogaeth.

Teyrnas y frenhines

Gall y breninesau fyw am fwy na 15 mlynedd, tra bod y gweithwyr yn byw am ryw flwyddyn. Nid yw’r gwrywod yn byw yn hir iawn – maen nhw’n marw ar ôl paru â’r breninesau.

Y frenhines yw'r unig forgrugyn sy'n dodwy wyau sy'n cael eu meithrin i oedolaeth.

Mae'r gweithwyr i gyd yn fenywaidd ac nid ydynt yn atgenhedlu gan nad ydynt wedi datblygu'n llawn, ond maen nhw’n dodwy wyau o dro i dro fel bwyd.

Fel mae'r enw'n ei awgrymu, nhw sy'n gwneud yr holl waith yn y nyth, gan gynnal y nyth a thendio ar y frenhines a'i hepil.

Nid yw'r gwrywod yn gweithio - eu hunig ddiben yw paru â'r frenhines, yn y gwanwyn.

Rhywbeth i gnoi cil drosto

Mae’r morgrug coch yn cael llawer o'u bwyd o bryfed gleision, drwy eu 'godro' drwy eu mwytho i ryddhau diferion o fêl - bwyd sy'n llawn siwgrau, asidau, halen a fitaminau.

Dyma gynnyrch gwastraff y pryfed gleision, sy'n cael ei gynhyrchu gan eu bod yn bwyta llawer o sudd coed i gael y protein sydd ei angen arnynt. Fel diolch am y mêl, mae'r morgrug yn diogelu ffynhonnell siwgr werthfawr y pryfed gleision rhag ysglyfaethwyr a phryfed eraill sy'n bwyta'r sudd.

Ar eich ymweliad, treuliwch ychydig funudau’n gwylio’r pryfed penigamp hyn ac yn rhyfeddu at eu nythod trawiadol.