Hanes Comin Abergwesyn

Atgof o’r gorffennol 

Gallwch weld tystiolaeth o dri chyfnod gwahanol iawn yn Abergwesyn: 

• Yr Oes Efydd gyda safleoedd defodol yn dyddio’n ôl 4,500 o flynyddoedd 
• Aneddleoedd canoloesol cynnar o rhwng 700–900 o flynyddoedd yn ôl 
• Cytiau bugeiliaid a chorlannau defaid o’r oes fodern, hyd at 250 mlwydd oed 
   

Cadwraeth ar waith  

Mae pobl wedi bod yn byw a gweithio ar y tir uchel am o leiaf 9,000 mlynedd ac, yn wahanol i safleoedd iseldir, nid yw’r ucheldiroedd erioed wedi’u haredig ac nid ydynt wedi’u heffeithio gan weithgarwch diweddar. 

Cerddwch i’r copa

Golyga hyn fod Tiroedd Comin Abergwesyn yn brolio cyfoeth o weddillion archeolegol, gan gynnwys tua 14 o garneddau o’r Oes Efydd, oherwydd roedd ardaloedd ucheldir yn cael eu defnyddio at ddibenion defodol. Mae’r mwyaf trawiadol o’r rhain yn Nrygarn Fawr, ar gopa Abergwesyn, ac mae’n werth ei weld. 

Adfeddiannwyd gan fyd natur

Daeth ein hinsawdd yn fwynach yn y 12fed a’r 13eg ganrif, gan wneud yr ucheldiroedd yn fwy addas i’w cyfanheddu, ac mae digonedd o dystiolaeth o weithgarwch canoloesol yn Abergwesyn. Mae yna tua 95 o safleoedd canoloesol, gan gynnwys adfeilion cytiau hirion ac olion bryncynnau clostir.

Dirywiad yn y boblogaeth

Ond daeth y pla yn y 1340au, a gostyngodd y boblogaeth mewn rhai pentrefi hyd at 50 y cant. Newidiodd yr hinsawdd er gwaeth hefyd. Yn sgil y newidiadau hyn cafodd llawer o bentrefi eu gadael, ac yn araf deg cawsant eu hadfeddiannu gan fyd natur. 

Safleoedd ôl-ganoloesol 

Mae gan Abergwesyn tua 459 o safleoedd sydd wedi’u dosbarthu fel rhai ôl-ganoloesol. Mae yna lochesi, chwareli, llwybrau a thomenni hel cerrig. 

Diolch i’w lleoliad anghysbell, mae Abergwesyn wedi dal ei gafael ar atgofion ffisegol o’i rôl hir ac amrywiol mewn hanes dynol a naturiol.