Hanes Penrhyn Dewi

Gwreiddiau Celtaidd yn Nhyddewi  

Mae pobl wedi bod yn byw yn Nhyddewi a’r cyffiniau ers o leiaf 6,000 mlynedd, ac mae olion ein cyndeidiau cynhanesyddol ar wasgar dros y dirwedd. Fe welwch weddillion caerau Oes yr Haearn, patrymau caeau hynafol, llociau a chloddiau amddiffynnol. 

Nawddsant Cymru 

Cafodd Dewi Sant ei eni tua 500 OC i’r Santes Non, ychydig i’r de o’r ddinas, a chafodd ei fedyddio ym Mhorth Clais. Cafodd Dewi fagwraeth grefyddol a phan ddaeth yn oedolyn cafodd ei ordeinio’n offeiriad, gan weithio yng Nghymru i ddechrau cyn teithio i Loegr, Llydaw a hyd yn oed Jerwsalem. 

Gorffwysfan Dewi Sant

Sefydlodd y mynachlog, lle mae Eglwys Gadeiriol Tyddewi yn sefyll heddiw, yn 550 OC – ond gan ei fod mor agos i’r môr roedd yn agored i ymosodiadau gan y Llychlynwyr. Mae eglwys gadeiriol ysblennydd y ddinas yn dyddio’n ôl i’r 12fed ganrif, a dyma orffwysle Dewi. 

Pererindod i Dyddewi 

Cafodd ei enwi’n nawddsant Cymru yn y 12fed ganrif. Cymaint oedd bri a phwysigrwydd ei gysegr nes i’r Pab Calixtus II ddweud bod dwy bererindod i Dyddewi’n cyfateb i un i Rufain a thair yn cyfateb i un i Jerwsalem. 

Mae ei gysegr wedi dod yn lle poblogaidd i bererinion o bell ac agos. 

Croes Ddinesig Tyddewi 

Mae’r tirnod adnabyddus hwn yng nghanol Tyddewi yn groes bregethu ganoloesol – mae wedi bod yn ein gofal ers 1983. Mae’r goes yn wreiddiol, a’r pen a’r sylfaen chwe-cham yn fwy modern.  

Mae’r heneb hon yn un o nifer ar hyd llwybr pererindod hanesyddol i’r eglwys gadeiriol. Adeiladwyd yr eglwys gadeiriol gyda charreg o’n clogwyni yng Nghaerbwdy ar Arfordir Solfach. 

Ffos y Mynach

Yn ôl y sôn, Ffos y Mynach oedd y man pellaf y câi’r mynachod a’r offeiriaid deithio oddi wrth Eglwys Gadeiriol Tyddewi. Mae’n rhedeg ar draws Penrhyn Dewi, gan ymuno â Chomin Morfa yn y de, Comin Dowrog ger y ddinas a Phen Beri ar arfordir y gogledd.