Darganfyddwch fwy yn Nhŷ Mawr Wybrnant
Dysgwch pryd mae Tŷ Mawr Wybrnant ar agor, sut i gyrraedd yno, pethau i’w gweld a’u gwneud a mwy.
Ymwelwch â'r ardd yn Nhŷ Mawr Wybrnant
Byddai gan bob tŷ Tuduraidd ddarn bach o dir a fyddai’n cael ei ddefnyddio fel gardd y tŷ, gan dyfu cnydau bwyd, perlysiau meddyginiaethol, perlysiau i’w rhoi hyd y lloriau a phlanhigion i liwio defnydd er mwyn sicrhau bod yr aelwyd yn cael digon o fwyd ac yn iach trwy’r flwyddyn. Dewch i ymweld â’r ardd Duduraidd yn Nhŷ Mawr Wybrnant a chamu’n ôl i’r gorffennol.
Atgyweirio'r ardd
Fe grëwyd llawer o'r gwaith sylfaenol ar gyfer yr ardd fechan arddull Elisabethaidd presennol, gan gynnwys lle eistedd gerllaw, yn 2011 gan y Warden ar y pryd a thirluniwr lleol.
Gyda’r bwriad o wella profiad ymwelwyr ymhellach, mae’r ardd Tuduraidd yn cael ei hadnewyddu gan wirfoddolwyr lleol gyda chefnogaeth staff yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol a fydd yn darparu canolbwynt arall i ymwelyr.
Fe ddechreuodd y gwaith tyllu yn mis Rhagfyr 2023 gyda'r ymylwaeth newydd yn cael ei osod hefyd (gweler y llun isod).
Y cynllun a'r planhigion
Mae'r gwaith plannu bellach wedi dechrau yn yr ardd. Mae'r cynllun presennol yn gyson ag ymchwil a wnaed i erddi Tuduraidd, ac mae'r plannu newydd yn cynnwys planhigion y gwyddom a dyfwyd yn y cyfnod hwnnw. Mae ystyriaeth lawn wedi'i roi i geisio apêl synhwyraidd drwy gydol y flwyddyn, tra hefyd yn cynnwys planhigion y cyfeirir atynt yn ysgrifau Shakespeare a’r Beibl, a thrwy hynny ffurfio cysylltiad ychwanegol â hanes y tŷ a’i ddeiliaid.
Border llysiau
Mae’r border yma wedi’i rhannu’n chwe gwely llysiau, sy’n cael eu plannu mewn cylchdro yn unol ag arfer y Tuduriaid. Mae llysiau’n cynnwys cêl y ffermwr, ffa ceffyl o’r oes haearn, cennin, betysen a riwbob.
Border perlysiau
Mae'r border yma'n cael ei ddefnyddio ar gyfer tyfu perlysiau a ddefnyddir o gwmpas y tŷ. Roedd rhai o'r rhain yn cael eu defnyddio ar gyfer golchi a startsio dillad - yn enwedig sebonlys a phidyn y gog - a lliwio ffabrig; mae gwreiddiau llysiau'r-gwrid yn cynhyrchu llifyn porffor/coch ac mae melynog y waun yn darparu lliw melyn. Roedd planhigion sy'n arogli'n felys, fel lafant, tansi ac erwain hefyd yn cael eu tyfu i'r diben o wasgaru ar loriau, gan helpu i guddio arogl cartrefi Tuduraidd tra'n aml hefyd yn atal chwain a phlâu eraill.
Border 'perlysiau arddurno' bach
Mae’r ddau border fechan yn cynnwys ‘perlysiau addurno’ – y rhai sy’n dod i mewn i’r tŷ – a’r rhai a ddefnyddir ar gyfer blodeuglwm. Mae’r planhigion yn cynnwys hocysen, troed y glomen a melyn yr ŷd - ac amryw o ‘flodau melyn’ fel pincod a chlustog Fair.
Gwely blodau yn y canol
Mae'r chwe gwely canolog yn cael eu plannu mewn patrymau geometrig gyda pherlysiau coginio, meddyginiaethol, cosmetig a hudolus - gan gynnwys saets, y feddyges las a chribau San Ffraid - a defnyddiwyd llawer ohonynt, yn ôl y 'Doctrine of Signatues', i drin afiechyd y rhannau hynny o'r corff yr oedd y planhigion yn edrych fwyaf tebyg i. Mae llysiau’r ysgyfaint yn un amlwg, tra bod cyfardwf, er enghraifft, hefyd yn cael ei adnabod fel ‘knitbone’ a ‘boneset’ yn Saesneg. Roedd llawer o blanhigion, fodd bynnag, yn cael eu defnyddio at lu o wahanol ddibenion, ac yn ymarferol gallent ymddangos ym mron pob categori.
Diweddariad
Byddwn yn darparu diweddariadau tymhorol o’r ardd yma ac ar ein sianeli cyfryngau cymdeithasol.
Pethau eraill o ddiddordeb i chi
Erthygl
Hanes yr Esgob William Morgan
Dewch i grwydro man geni’r Esgob William Morgan cyfieithydd y Beibl i’r Gymraeg. Mae Tŷ Mawr Wybrnant yn swatio mewn cwm cudd ar gyrion Penmachno ger Betws y Coed.