Nid yw Colby bob amser wedi bod yn hafan heddychlon. Chwaraeodd y safle rôl flaenllaw yn niwydiant glo Sir Benfro ar ddiwedd y 1700au. Nid yw Colby bob amser wedi bod yn hafan heddychlon. Chwaraeodd y safle rôl flaenllaw yn niwydiant glo Sir Benfro ar ddiwedd y 1700au. Mae atgofion o gefndir diwydiannol Colby i’w gweld hyd heddiw, ar wasgar yma ac acw ar y tiroedd wyth-erw a’r ystâd ehangach.
Er bod cofnodion yn dangos bod glo wedi’i gloddio yn yr ardal ers 700 mlynedd, dechreuodd stori go iawn Colby yn y 1790au pan ddaeth y tirfeddiannwr John Colby i Sir Benfro ar drywydd diwydiant.
Mae’r tir wedi’i leoli ym mhen pellaf gwythïen lo Sir Benfro ac mae’r gwythiennau’n gul iawn, felly defnyddiwyd plant i lusgo’r cerbydau glo allan o’r pyllau. Roedd glo Colby yn cael ei gludo i’r arfordir ac yna’n cael eu lwytho ar drên i Lanusyllt (neu Saundersfoot).
Mae mapiau cynnar o’r ystâd yn dangos lleoliad llawer o’r pyllau, ond nid yw’r cofnodion yn ddigon cywir i bennu’r union nifer. Os gwelwch rywbeth sy’n edrych fel mynedfa i bwll glo, cadwch draw, os gwelwch yn dda.
1700au
Dechreuodd popeth gyda John Colby a’i byllau glo, ond mae llawer o unigolion allweddol wedi dylanwadu ar yr ystâd ers hynny.
Tirfeddiannwr yn Sir Benfro a ddaeth i’r ardal yn y 1790au i gloddio am lo. Ef oedd Is-Gyrnol Byddin Sir Benfro a Llywodraethwr Castell Hwlffordd ar adeg yr Ymosodiad Olaf. Arweiniodd y fyddin leol yn erbyn ymosodiad olaf y Ffrancod ar Brydain ym 1797.
Gorymdeithiodd y fyddin dros nos i Abergwaun, lle ildiodd y Ffrancod i Syr John Campbell o Stagbwll.
Prynwyd Tŷ Colby a’r ardd furiog gan y pâr ym 1965 a pharhawyd â’r plannu. Adeiladwyd y gasebo hefyd, a chomisiynwyd darn o waith celf trompe l’oeil.
Ym 1979 rhoddodd Peter y tŷ a’r ardd furiog i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Bu farw’r cwpl yn y 1980au gan adael gwaddol i blannu môr o rododendronau.
Yng nghoedwig y dwyrain fe welwch obelisg coffa ac arno’r llythrennau IOC, sy’n cyfeirio at enw iawn Peter, Ivan Oswald. Cylch o bileri metel yw cofeb ei wraig, Pamela, yn Lôn Hir ar ochr arall y dyffryn.
Cymerodd y cwpl reolaeth o Dŷ Colby a’r ardd furiog ym 1985. Gwnaethant helpu i drawsnewid yr ardd furiog i mewn i’r lleoliad ffurfiol a welwch heddiw, gan blannu a chreu’r cynllun addurniadol.
Dychwelodd yr ardd furiog i’n gofal ni yn 2010.
Dysgwch pryd mae Gardd Goedwig Colby ar agor, sut i gyrraedd yno, pethau i’w gweld a’u gwneud a mwy.
Mae rhywbeth i bawb yma, o hanes diymhongar yr ardd gegin wreiddiol i dreftadaeth gyfoethog yr ardd goedwig a’r lle chwarae naturiol.
Mae Ystafell De’r Caban, sy’n ffefryn gyda phobl leol ac ymwelwyr fei ei gilydd, yn gweini cinio blasus a chacennau sy’n tynnu dŵr o’r dannedd ac mae Galeri’r Groglofft yn gwerthu cynnyrch lleol wedi’u crefftio â llaw. Mae yna siop lyfrau ail-law a chofroddion ar gyfer yr ardd yn ein Canolfan Ymwelwyr.
Mae dyffryn coediog Colby dan ei sang â chreaduriaid o bob lliw a llun. Cadwch olwg am adar, pryfed, ystlumod prin ac ambell ddyfrgi hyd yn oed.