Skip to content

Hanes Ysbyty Ifan

Golygfa o bentref Ysbyty Ifan, Gwynedd, ar lan Afon Conwy. Gwelir casgliad o dai Cymreig carreg a phont fwa dros yr afon yn y blaendir.
Pentref Ysbyty Ifan ac Afon Conwy | © National Trust Images/Ian Shaw

Denodd y pentref heddychlon hwn a’i fryniau, ffermydd a golygfeydd trawiadol lawer o ymwelwyr ar hyd y blynyddoedd. Camwch yn ôl i Gymru’r oesoedd canol, a dysgu am hanes cyffrous marchogion, pererinion a gwylliaid.

Marchogion Sant Ioan

Hyd at 1190 Dôl Gynwal y gelwid yr ardal hon. Fe’i hail-enwyd yn Ysbyty Ifan wedi i’r ardal ddod i sylw Marchogion Sant Ioan, urdd o Ysbytwyr, a oedd wedi ymrwymo i ddiogelu pererinion ar eu ffordd i’r Tir Sanctaidd ac ar deithiau crefyddol.

Hostel i bererinion

Fe wnaethant ddewis sefydlu ysbyty a hostel i ofalu am bererinion yn Ysbyty Ifan gan fod yr ardal ar nifer o hen lwybrau’r pererinion, gan gynnwys Bangor Is-coed a Threffynnon yn y Gogledd Ddwyrain, ac i Ynys Enlli ym mhen draw Penrhyn Llŷn.

Gwylliaid Cochion Mawddwy

Roedd gan y Marchogion hawl lloches, ac yn y cyfnod cythryblus ar ôl gwrthryfel Glyndŵr yn y 15fed ganrif, roedd Ysbyty Ifan yn un o lochesi rhai o ysbeilwyr a rebeliaid enwocaf Cymru, gan gynnwys Gwylliaid Cochion Mawddwy, a daeth i gael ei adnabod fel lloches i droseddwyr.

Wrth ysgrifennu ar ddiwedd yr 16eg ganrif, dywedodd Syr John Wynn o Wydir bod Ysbyty Ifan wedi mynd yn ‘a receptacle of thieves and murderers.’

Y ddraig goch a chrefydd

Wrth i’r mynachlogydd gael eu diddymu dan Harri’r VIII, diddymwyd yr hostel ym 1540, ond arhosodd yr eglwys gerllaw, a gweithredu fel eglwys y plwyf. Tua 1860 disodlwyd yr hen adeilad gan yr eglwys bresennol, yn arddull ‘Saesnig cynnar’ cyfnod Fictoria.

Yn yr eglwys ceir arteffactau o’r eglwys gynharach, llawer ohonynt o’r 14eg a’r 16eg ganrif. Llawer ohonynt yn amlygu’r cysylltiadau rhwng Ysbyty Ifan â brwydrau’r Tuduriaid.

Gwrthryfel y Tuduriaid

Dywedir bod un gorffddelw yn darlunio Rhys ap Maredudd, fu’n recriwtio milwyr i helpu Harri Tudur, gan ei fod yn cael ei weld yn ‘fab darogan’ yng Nghymru a fyddai’n codi i arwain y Cymry i guro’r Saeson. Ganed Harri yng Nghastell Penfro, felly fe wnaeth gymaint o ddefnydd o’r broffwydoliaeth hon â phosibl i gasglu cefnogaeth.

Marwolaeth y Brenin Richard III

Arweiniodd Rhys ap Maredudd fyddin leol i gyfarfod yr Harri Tudur ifanc ar ei ffordd i guro’r Brenin Richard III ym Mosworth yn 1485. Rhys oedd yn cario’r Ddraig Goch, baner Cadwaladr ar faes y gad, ac roedd rhai beirdd yn mynnu mai fo laddodd Richard. Ni allwn brofi hynny erbyn heddiw, ond fe wnaeth y teulu’n dda o fuddugoliaeth y Tuduriaid, gyda’u grym, dylanwad a’u hystâd yn ymestyn.

Hanes modern

Yn 1951 daeth ystâd Ysbyty Ifan dan ein gofal ar ôl iddi gael ei throsglwyddo gan y Trysorlys, a’i derbyniodd yn lle treth marwolaeth ar ystâd y diweddar Arglwydd Penrhyn.

Trosglwyddwyd Ysbyty Ifan ynghyd â’r ystâd Carneddau a Glyderau fynyddig, sy’n ymfalchïo yn y darn parhaus mwyaf o dir mynyddig yn y wlad, ac adeilad a thiroedd trawiadol Castell Penrhyn.

Ymwelwyr yng Nghastell Penrhyn a’r Ardd Gwynedd, Cymru
Ymwelwyr yng Nghastell Penrhyn a’r Ardd Gwynedd, Cymru | © National Trust Images/Paul Harris

Mae Ysbyty Ifan yn un o’r ystadau amaethyddol mwyaf gyda 20,316 erw o ucheldir, y cyfan yn ardal Parc Cenedlaethol Eryri.

Mae’r ystâd yn cynnwys 51 fferm a 30 o dai. Magu defaid a gwartheg bîff, sy’n gwneud yn dda ar yr ucheldir a’r gweunydd agored, yw prif sail y ffermio.

Cymuned leol glos

Oherwydd natur gymharol anghysbell yr ystâd magwyd cymuned glos yma a gwarchod yr ardal fel cadarnle i’r iaith Gymraeg.

Mae’r Migneint sydd yn ddarn mawr o weundir a gorgors yn rhan ddeheuol yr ystâd wedi ei ddynodi fel Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA) oherwydd ei gymunedau o blanhigion a’r adar sy’n byw yno.

Yn ôl Cyfrifiad 2011, roedd y boblogaeth yn 196 ar 76 aelwyd, gyda dros 79 y cant o’r boblogaeth yn gallu siarad Cymraeg.

Golygfa o bentref Ysbyty Ifan, Gwynedd, ar lan Afon Conwy. Gwelir casgliad o dai Cymreig carreg a phont fwa dros yr afon yn y blaendir.

Darganfyddwch fwy yn Ysbyty Ifan

Dysgwch sut i gyrraedd Ysbyty Ifan, ble i barcio, pethau i’w gweld a’u gwneud a mwy.

Pethau eraill o ddiddordeb i chi

Yr ardd Tuduraidd yn Tŷ Mawr Wybrnant
Erthygl
Erthygl

Ymwelwch â'r ardd yn Nhŷ Mawr Wybrnant 

Crwydrwch yr ardd Duduraidd, gyda nifer o blanhigion gwahanol i ddarparu bwyd, meddyginiaethau a pheraroglau i’r tŷ.

Dau o bobl allan yn cerdded yn yr eira gyda chi yn croesi camfa rhwng Tryfan a’r Glyder Fach gyda Nant Ffrancon yn y cefndir yn y Carneddau a’r Glyderau, Gwynedd.
Erthygl
Erthygl

Cerdded a dringo ar Dryfan 

Beth sy’n gwneud Tryfan mor arbennig? Dysgwch am hanes y copa garw a’r heriau y mae’n eu rhoi i ddringwyr a mynyddwyr sy’n ceisio ei goncro.

Castell Penrhyn, Gogledd Cymru, yn yr hydref
Erthygl
Erthygl

Hanes Castell Penrhyn a'r Ardd 

Castell Penrhyn oedd cartref y teulu Pennant, ac fe’i adeiladwyd ar sail elw’r diwydiant llechi yng Ngogledd Cymru a’r planhigfeydd siwgr yn Jamaica.