Golygfa o Gastell y Waun yng Nghymru. — Castell y Waun, Wrecsam | © National Trust Images/Trevor Ray Hart

Wales

Taith gylchol Brwydr Crogen

Chwiliwch am Borth y Meirw a safle Brwydr Crogen ar y daith gylchol hon o Gastell y Waun. Wrth gerdded ochr yn ochr â Chlawdd Offa byddwch yn dod ar draws 1,000 o flynyddoedd o hanes a gwrthdaro. Mae’r daith yn un ganiataol yn rhannol, ac felly o fis Ebrill i fis Medi yn unig y mae ar gael.

Gweld neu lawrlwytho fersiwn o'r llwybr hwn sy'n hawdd ei argraffu

Cyfanswm y camau: 10

Man cychwyn

Maes parcio Castell y Waun. Cyfeirnod grid: SJ267384

Cam 1

Gadewch y maes parcio, ewch heibio’r Fferm a throi i’r dde pan gyrhaeddwch chi’r ffordd.

Cam 2

Ar ôl 100 llath, trowch i’r dde a dilyn y llwybr i lawr trwy’r coetir. Llwybr caniataol yw hwn, sydd ar agor o fis Ebrill i fis Medi.

Gât wrth y fynedfa i lwybr caniataol yng Nghastell y Waun, wedi'i hamgylchynu gan goetir deiliog, gwyrdd — Llwybr caniataol taith gylchol Brwydr Crogen, Castell y Waun | © Jon Hignett

Cam 3

Cerddwch i lawr y llwybr, ewch ymlaen dros y gamfa a dilyn y pyst marcio gwyn trwy’r cae. Arferid galw’r cae hwn yn ‘the chase’ a chredir ei fod yn rhan o’r hen barc ceirw. Mae darn sydd wedi cadw’n dda o Glawdd Offa ar y dde i chi. Ewch ymlaen i waelod y cae a dringo dros y gamfa.

Clawdd Offa

Yn torri ar draws yr ystâd mae rhan o’r clawdd pridd amddiffynnol rhyfeddol o’r 8fed ganrif, Clawdd Offa, a adeiladwyd gan y Brenin Offa o Fersia i nodi’r ffin hynafol gyda theyrnas Powys. Y rhan o Glawdd Offa ar hyd yr hen barc ceirw yw un o’r rhannau sydd wedi cadw orau yn yr ardal. Ar draws rhannau eraill o’r ystâd gwastatawyd rhannau mawr o Glawdd Offa gan William Emes yn y 18fed ganrif fel rhan o’i waith tirlunio.

Cam 4

Ewch ymlaen i lawr y llechwedd trwy’r coed i waelod y dyffryn. Fe welwch y dderwen anferth wrth Byrth y Meirw ar y chwith i chi. Credir bod y goeden yn dyddio’n ôl i’r 11eg ganrif, felly byddai’n sefyll yn 1165 yn ystod Brwydr Crogen. Mae gwybodaeth am Frwydr Crogen yn nes ymlaen ar y llwybr ar y chwith i chi. Daliwch i fynd i lawr y llwybr. Peidiwch â chroesi’r ffordd – yn hytrach trowch i’r dde ar ôl 10 llath (9m) ac yna dilyn y trac i’r dde.

Brwydr Crogen

Yn 1165 casglodd Henry’r II ei luoedd, yn barod i ehangu ei ymerodraeth anferth ymhellach a chwalu’r Cymry. Gadawodd Groesoswallt a gorymdeithio i’r gorllewin, i Gymru. Cyrhaeddodd y newyddion ei fod yn agosáu gynghrair dros dro o dywysogion Cymru dan arweiniad Owain Gwynedd yn gyflym, a chynullwyd byddin unedig o filwyr o bob rhan o Gymru 16 milltir o’r Waun yng Nghorwen. Gan fod cymaint llai o Gymry nag o Saeson, tactegau’r Cymry oedd ymosod a ffoi, ac wrth i fyddin Lloegr dorri trwy fforestydd tew Dyffryn Ceiriog, ymosododd y Cymry arnynt dro ar ôl tro. Cynllun Henry i ymladd yn erbyn hyn oedd gorchymyn i 2,000 o goedwigwyr glirio ffordd trwy’r goedwig dew, er mwyn i’w fyddin allu symud yn haws. Roedd y coedwigwyr yn cael eu hamddiffyn gan flaengad rymus o ddynion â gwaywffyn, ond ymosodwyd arnynt yn agos at y bwlch yng Nghlawdd Offa, sy’n rhedeg ar draws ystâd Castell y Waun. Dioddefodd y Saeson golledion trwm ar law byddin Owain Gwynedd mewn lle a elwir yn ‘Borth y Meirw’. Byddai’r frwydr yma, a elwir ers hynny yn Frwydr Crogen, wedi arwain at farwolaeth Henry II, oni bai am Hugh de St Clare, a daflodd ei hun o flaen ei frenin, gan ei achub rhag cael ei ladd. Ciliodd y fyddin Saesnig a gadael yr ymgyrch pan wnaeth lluoedd y Cymry atal eu cyflenwadau. Gorchmynnodd Henry i wystlon gael eu dwyn ato yn Amwythig, a darniwyd cyrff dau ar hugain ohonynt yn gyhoeddus (gan gynnwys dau o feibion Owain Gwynedd): oherwydd y weithred honno bu dial gwrth-Normanaidd trwy Gymru.

Derwen fawr, farw ar ystâd Castell y Waun gyda choetir yn y pellter ar ddiwrnod gaeafol llwydaidd yn Wrecsam. — Derwen 1,000 oed wrth Borth y Meirw yng Nghastell y Waun, Wrecsam | © National Trust/Jon Hignett

Cam 5

Ar ôl 500 llath (457 m) trowch i’r dde yn y fforch ac anelu i fyny’r rhiw gyda’r coetir ar y dde i chi.

Cam 6

Ewch ymlaen i fyny’r rhiw, gan fynd heibio fferm, am 600 llath eto (548m).

Cam 7

Cymrwch y trac ar y dde trwy’r giât mochyn gydag arwydd i’r cae gan ddilyn y pyst marcio. Ewch ymlaen trwy’r caeau.

Cam 8

Ar ôl 250 llath (229m) ewch trwy’r giât mochyn metel ac anelu i’r chwith o’r tai. Ewch ymlaen trwy’r caeau. Mae golygfa hyfryd o Gastell y Waun ar y dde i chi.

Cam 9

Trowch i’r dde trwy’r giât mochyn nesaf a dilyn llwybr yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol i’r dde o’r tai.

Cam 10

Daliwch i ddilyn y llwybr trwy’r cae yn ôl i faes parcio Castell y Waun.

Man gorffen

Maes parcio Castell y Waun. Cyfeirnod grid: SJ267384

Map llwybr

Map o daith Brwydr Crogen yng Nghastell y Waun | © Crown copyright and database rights 2013 Ordnance Survey

Golygfa ar draws yr ardd tuag at y castell yng Nghastell y Waun, Wrecsam

Lle

Castell Y Waun a’r Ardd

Castell canoloesol odidog Y Mers

Enfys dros y parcdir yng Nghastell y Waun, Wrecsam, Cymru

Llwybr

Taith Llwyn y Cil yng Nghastell y Waun

Mae’r daith filltir rwydd yma trwy barcdir a ddyluniwyd yn y 18fed ganrif yng Nghastell y Waun yn cynnig golygfeydd cofiadwy tua gwastadeddau Swydd Gaer ac Amwythig.

Ymwelwyr gyda Chastell y Waun yn y pellter, Cymru

Llwybr

Taith yr Hen Golff yng Nghastell y Waun

Mae’r daith gerdded gymedrol 1.2 milltir hon yn mynd â chi i ardal a elwir yn Hen Golff, gyda golygfa gofiadwy o Gastell y Waun ar hanner ffordd.

Llwybr

Taith coetir Castell y Waun

Taith gerdded gylchol hawdd ymhlith y coed a’r caeau agored o gwmpas Castell y Waun yn Wrecsam, Cymru.

Castell Y Waun, Y Waun, Wrecsam, LL14 5AF

01691777701

chirkcastle@nationaltrust.org.uk

Rydym wedi ymrwymo i bartneriaeth â Cotswold Outdoor i helpu pawb i wneud y gorau o'u hamser yn yr awyr agored yn y llefydd rydym yn gofalu amdanynt.

Ymweld â'r wefan

Cerdded yng Nghymru

Darganfyddwch dirweddau agored ysgubol, llwybrau arfordirol mwy hamddenol neu heiciau egnïol heriol. Rydym wedi creu rhestr o rai o’r llefydd gorau i gerdded yng Nghymru.

A meadow filled with lush greenery stretches out in the foreground, with the medieval Chirk Castle standing in the background.

Erthygl

Ymweld ag ystâd Castell y Waun

Ewch am dro o gwmpas parcdir 480 erw rhyfeddol Castell y Waun, a darganfod tirwedd sy’n gweithio ac yn llawn o goed hynafol, blodau gwyllt, adar a phryfed.

A soft yellow throw and silky scarf rest on a table next to a reed diffuser.

Erthygl

Bwyta a siopa yng Nghastell y Waun

Dewch i ymweld â’n ystafell de a mwynhau cacennau cartref sy’n cael eu pobi’n ddyddiol, gan ddefnyddio’r cynhwysion mwyaf ffres. Neu ewch i’r siop anrhegion sy’n llawn o ddanteithion cartref a chofroddion.

Visitors walking in the parkland with their dog at Calke Abbey, Derbyshire

Erthygl

Ymweld â Chastell y Waun gyda’ch ci

Mae gan Gastell y Waun sgôr o ddwy bawen. Rydym wrth ein bodd yn croesawu cŵn i Gastell y Waun. Gall yr ystâd 480 erw fod yn lle gwych i grwydro gyda’ch ci beth bynnag yw’r tywydd. Dewch o hyd i ragor o wybodaeth am ble gallwch chi fynd â’ch ci a ble gallwch chi aros i fwynhau pryd blasus.

A family walking alongside Lake Windermere at Fell Foot during winter, Cumbria

Cerdded

Dewch i archwilio rhai o dirweddau harddaf y genedl ar lwybrau unig, traciau rhwydd a theithiau hygyrch.  (Saesneg yn unig)

Erthygl

Dilynwch y cod cefn gwlad

Helpwch ni i ofalu am leoliadau’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol drwy gadw at rai canllawiau syml yn ystod eich ymweliad a dilyn y Cod Cefn Gwlad.

A group of people in a hiking group are being guided on a hike by rangers at Marsden Moor, West Yorkshire

Erthygl

Cotswold Outdoor: Ein partner cerdded

Dysgwch fwy am bartneriaeth barhaus yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol gyda Cotswold Outdoor fel ein partner cerdded.

Cyfanswm y camau: 10

Cyfanswm y camau: 10

Man cychwyn

Cam 1

Cam 2

Cam 3

Pethau diddorol i’w gweld…

Cam 4

Pethau diddorol i’w gweld…

Cam 5

Cam 6

Cam 7

Cam 8

Cam 9

Cam 10

Man gorffen

Map llwybr